بانک آلمان در ایراندر سال ۱۳۲۵/۱۹۰۷، مجلس ایران امتیاز اعطای بانک آلمانی را تصویب کرد. اما به خاطر پاره‌ای مسائل سیاسی این بانک نتوانست در ایران پا بگیرد. ۱ - تاریخچه تأسیس بانک آلمانی در ایران۱.۱ - علت تأسیس بانک آلمانی در ایرانبا وحدت آلمان، بیسمارک صدراعظم آن کشور، در صدد گسترش مناسبات اقتصادی با کشورهای خاورمیانه برآمد. اولین اقدام، انعقاد قراردادهای اقتصادی، طی سالهای ۱۳۲۴ـ ۱۳۲۸/۱۹۰۶ـ۱۹۱۰، با ایران بود. [۱]
چارلز عیسوی، ویرایشگر، ج۱، ص۲۸۸، تاریخ اقتصادی ایران: عصر قاجار، ۱۳۳۲ـ۱۲۱۵ ه ق، ترجمة یعقوب آژند، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲]
چارلز عیسوی، ویرایشگر، ج۱، ص۵۴۳، تاریخ اقتصادی ایران: عصر قاجار، ۱۳۳۲ـ۱۲۱۵ ه ق، ترجمة یعقوب آژند، تهران ۱۳۶۲ ش.
سیاستمداران ایران، که بر اثر تنگنای مالی ناچار از استقراض بودند، برای پرهیز از قروض جدید از بانکهای استقراضی و شاهنشاهی، به کشورهای دیگر روی می‌آوردند؛امین‌الدوله صدراعظم چندین بار به کشورهای آلمان و فرانسه متوسل شد و پس از عزل او نیز این طرز فکر در بین دولتمردان ایران شایع بود. دوراند، وزیرمختار انگلیس، برای جلوگیری از نفوذ روسیه، در ۱۳۱۷/۱۸۹۹، در تهران با رکس، همقطار آلمانیش، مذاکره کرد و اجازه داد که در ایران سرمایه گذاری شود، [۳]
برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ج۱، ص۱۱۰، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش.
روسیه با سرمایه گذاری آلمان، سخت مخالف بود؛ اما دولت ایران، طالب تأسیس بانک بازرگانی آلمان در ایران و استقراض از آن بانک بود؛ و دولت آلمان نیز، می خواست نفوذ اقتصادی خود را در ایران گسترش دهد. در زمان امین السلطان، بانک درسنر، نماینده خود، هربرت گوتمان را به تهران فرستاد تا شعبه این بانک آلمانی را در تهران دایر کند. [۴]
برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ج۱، ص۱۷۱، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۵]
فریدون آدمیت، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، ج۲، ص۸۶ـ۸۷، ج ۲: مجلس اوّل و بحران آزادی، تهران.
اقدامات گوتمان با مخالفت رابینو و سایر مقامات بانک شاهنشاهی روبرو شد. در این هنگام هیئت مدیره اورینت بانک آلمان تصمیم گرفت تا شعبه‌ای در ایران تأسیس کند که امتیازش همپایه امتیاز بانک شاهنشاهی باشد. این تصمیم مدتی معلق ماند تا در ۱۳۲۵/۱۹۰۷، مجلس ایران امتیاز اعطای بانک آلمانی را تصویب کرد. [۶]
برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ج۱، ص۱۸۰، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱.۲ - مخالفت دولت تزار با تأسیس بانک آلمانیمسئله تأسیس بانک آلمانی در ایران، در گفتگوهای پادشاه آلمان و تزار روسیه در ۱۳۲۵/۱۹۰۷، و بولو، وزیر خارجه آلمان، و ایزولسکی، وزیرخارجه روسیه، مطرح شد. دولت آلمان اعلام داشت که از تأسیس بانک هدف سیاسی ندارد؛ ولی روسیه، به بهانه این‌که بین اقتصاد و سیاست مرزی وجود ندارد، با طرح بانک آلمانی مخالفت کرد. [۷]
فریدون آدمیت، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، ج۲، ص۸۴ـ۸۸، ج ۲: مجلس اوّل و بحران آزادی، تهران.
اورینت بانک پس از گذشت شش ماه از تصمیم گیری، هیچ اقدامی نکرد و در مقابل پافشاری دولت متبوعش تسلیم نشد.
۱.۳ - علت عدم موفقیت آلمان در تأسیس بانکویلهلم شتراسه، وزیر مختار آلمان، برای تأسیس بانک در ایران به دویچه بانک مراجعه کرد. نماینده دویچه بانک، سعید رفعت، برای تأسیس شعب این بانک با معاون الدوله مذاکراتی انجام داد، اما به نتیجه نرسید [۸]
برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۵، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۹]
برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ج۱، ص۲۰۷، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش.
و این مصادف بود با ۱۳۲۸/۱۹۱۰ که دولت ایران درصدد بود از اروپا وام کلانی بگیرد، اما دولتهای روس و انگلیس مانع گرفتن آن از آلمان بودند. [۱۰]
برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ج۱، ص۲۰۵، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش.
شونمان، سفیر نمایندگی آلمان در تبریز، برای گسترش منطقه تجاری کشور خود در ایران، خواهان تأسیس شعبه بانکی در تبریز شد تا در امر کشتیرانی، ارسال کالا، شرکت در صادرات فرش و واردات و ضرب سکه و جز آن شرکت کند. اورینت بانک، گاستنر را برای بررسی اوضاع تبریز گسیل کرد، و او به دلیل آن‌که کلیه تجارت این منطقه در انحصار دولت روسیه و بانک شاهنشاهی بود [۱۱]
برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ج۱، ص۲۰۸ـ۲۰۹، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش.
با این طرح مخالفت کرد. بدین ترتیب، با تمام تلاش‌های دولت مشروطه و دولت آلمان، بر اثر ضعف و ناپایداری دولت ایران و فشارهای روسیه و انگلستان، بانک آلمان در ایران پا نگرفت (ایران، وزارت مالیه، سند شماره ۲۴۰۰۰۶۳۸۷).
۱.۴ - عدم موفقیت بانک آلمانی در کرمانشاهدر طول جنگ جهانی اول (۱۳۳۲ـ۱۳۳۶/۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸)، دولت آلمان بار دیگر درصدد ایجاد بانک در ایران برآمد، و با استفاده از احساسات منفی مردم نسبت به روس و انگلیس، با مستوفی الممالک قرارداد محرمانه‌ای امضا کرد که مبلغ پانصد هزار تومان در اختیار دولت دمکرات قرار دهد و در قبال آن، ایران علی رغم اعلام بیطرفی در جنگ، نیرو در اختیار آلمانی‌ها بگذارد. رودلف نادلنی، کاردار آلمان در کرمانشاه، که برای جذب نیروهای ایرانی چهار ملیون مارک همراه داشت، برای به جریان انداختن آن، کرومپتر، یکی از بازرگانان آلمانی را مأمور تشکیل بانکی در کرمانشاه کرد تا با زدن مهرهای قرمز روی این اسکناس‌ها، آنها را با پول ایران برابر کند. از این اقدام استقبالی نشد و اهالی، به سبب بی‌اعتمادی به این پول، از بانک می‌خواستند تا آنها را با پول طل ا و نقره عوض کند. در ۱۳۳۷/۱۹۱۹، که به قوای آلمانی دستور رسید تا ترکیه و ایران را تخلیه کنند، به کار بانک آلمانی کرمانشاه خاتمه داده شد [۱۲]
رضا امین سبحانی، «اولین بانک آلمانی در ایران چگونه تشکیل شد»، ج۱، ص۸۸ـ۹۹، مجله دانشکده ادبیات تبریز، ش ۲۸ (۱۳۵۵ ش).
۲ - فهرست منابع(۱) فریدون آدمیت، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، ج ۲: مجلس اوّل و بحران آزادی، تهران. (۲) رضا امین سبحانی، «اولین بانک آلمانی در ایران چگونه تشکیل شد»، مجله دانشکده ادبیات تبریز، ش ۲۸ (۱۳۵۵ ش). (۳) چارلز عیسوی، ویرایشگر، تاریخ اقتصادی ایران: عصر قاجار، ۱۳۳۲ـ۱۲۱۵ ه ق، ترجمة یعقوب آژند، تهران ۱۳۶۲ ش. (۴) برادفورد جی مارتین، تاریخ روابط ایران و آلمان، ترجمة پیمان آزاد و علی امید، تهران ۱۳۶۸ ش. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۳۷۷. |